AĞIZ ARAŞTIRMALARINDA PARÇALARÜSTÜ SESBİRİMLERİN ÇEVRİYAZIDA GÖSTERİLMESİ VE İNCELENMESİYLE İLGİLİ SORUNLAR

Abstract

Sesbirimler parça sesbirimler ve parçalarüstü sesbirimler olmak üzere ikiye ayrılır. Basitçe tanımlarsak çoğunluğu yazıda gösterilebilen ünlü, ünsüz, yarı ünlü, kayan ünlü gibi dil birimlerine parça sesbirimler denir. Konuşmada anlam ayırt edici olarak bulunan fakat yazıda gösterilmeyen vurgu, ton, durak, kavşak, ezgi, süre gibi ses birimlerine ise parçalarüstü sesbirimler (bürünbirimler) denir. Parçalarüstü sesbirimlerin anlam ayırma, iletişimde duyguyu ifade etme, dilde akıcılığı sağlama gibi işlevleri vardır. Konuşma dilinde özellikle vurgu, ton/tonlama, hız, ezgi gibi parçalarüstü sesbirimler ifadenin anlamının değişmesi ya da sınırlanması konusunda büyük rol oynarlar. Bilindiği gibi ağız araştırmaları sözlü metinler üzerinde yapılmaktadır. Sözlü metinlerin ana kaynağı olan konuşma dili ise hem parça hem parçalarüstü ses birimlerden oluşur. Bu sebeple bir dil, lehçe veya ağzın parça ve parçalarüstü sesbirimlerinin tespit edilmesinde ağız araştırmaları büyük önem taşımaktadır. Türkiye’de yapılan ağız araştırmalarında parça sesbirimlerle ilgili sorunlar olduğu gibi parçalarürstü sesbirimlerle ilgili sorunlar da vardır. Bugüne kadar Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarıyla ilgili pek çok sorunu dile getiren çalışmalar yapılmış ancak parçalarüstü sesbirimlerle ilgili sorunlara değinilmemiştir. Bu çalışmanın konusu, ağız araştırmalarında parçalarüstü sesbirimlerin gösterilmesi ve incelenmesinde ortaya çıkan sorunların tespit edilmesidir. Özellikle sesin şiddet, perde, frekans, süre gibi akustik özelliklerine bağlı olarak ortaya çıktıkları için vurgu, ton, tonlama, ezgi gibi parçalarüstü sesbirimlerin tespit edilmesi ve bunların yazıda gösterilmesinde birtakım sorunlarla karşılaşılmaktadır. Çalışmanın amacı, ağız araştırmalarında parçalarüstü sesbirimlerin gösterilmesi ve incelenmesiyle ilgili sorunları ortaya koymak ve bunlara birtakım çözüm önerileri sunmaktır. Ağız çalışmalarında parçalarüstü sesbirimler ile ilgili sorunlar, Transkripsiyon Sorunu ve İnceleme Sorunu olmak üzere iki başlıkta ele alınmıştır.