ACI, ÜZÜNTÜ VE ÖFKE KAVRAMLARININ ÖZBEKÇEDE METAFORİK KULLANIMLARI

Abstract

Çağdaş Metafor Kuramının ortaya çıkışı metaforlara bakışı değiştirir. Klasik anlayış, metaforları yalnızca edebiyatta ve şiirde anlatımı canlı ve etkili kılma sanatı olarak değerlendirir. Bilişsel anlam bilimi temelinde, dil ve zihin ilişkisini inceleyen çalışmaların artması metaforlara bakışı da değiştirir. Buna göre metaforların sadece edebî alanda değil, gündelik dilde de etkili olduğu görüşü yaygınlık kazanır. Kavram ve düşünce sisteminin metaforik olması dilsel ifadeleri yapıya kavuşturur ve daha anlaşılır kılar. Kavramsal metaforlarda soyut bir kavram, somut bir kavram aracılığıyla anlaşılır. Somut olan kavram kaynak alan, soyut olan kavram ise hedef alandır. Kaynak alan hedef alanı yapıya kavuşturur. Kavramların düşünce ve dil sistemini etkilemesi anlam dünyamızın nasıl şekilleneceği üzerinde belirleyici bir role sahiptir. Örneğin VAKİT NAKİTTİR kavramsal metaforunda zaman değerli bir meta, sınırlı bir kaynak olarak görülür. ‘Zamanını boşa harcama’, ‘çok zaman kaybettin’, ‘zamanını verimli kullan’ gibi örneklerde temelde aynı düşüncenin farklı ifade biçimleri görülür. Metaforlar bedensel, fiziksel ve kültürel tecrübelerle şekillenir. Bu nedenle kavramsal metaforlar evrensel olabileceği gibi dile, kültüre, coğrafyaya göre de değişkenlik gösterebilir. Bu çalışmada çağdaş metafor kuramı çerçevesinde yönelim ve duygu metaforları açısından acı, üzüntü ve öfke gibi olumsuz duygu içeren kavramların Özbekçedeki metaforik kullanımları tespit edilmiş ve bu kullanımların kavramsal metafor şemalarına ne ölçüde benzerlik gösterdiği sorgulanmıştır. Sorgulama sonucunda negatif duygu içeren evrensel şemalarla büyük ölçüde benzerlik gösterdiği ancak, kültüre özgü de farklılıkların bulunduğu tespit edilmiştir.