Uluslararası Garanti Anlayışı ve 1960 Kıbrıs Garanti Antlaşması'nın Analizi

Abstract

Kıbrıs’ta 16 Ağustos 1960’da sömürge rejimini sona erdiren ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşunu belgeleyen hukuki akitlerden birisi de Garanti Antlaşmasıdır. Söz konusu antlaşma yeni devletin egemenliği, toprak bütünlüğü ve güvenliğinin yanı sıra “devletin işleyiş düzeni”ni (state of affairs) de garanti altına almıştır. Rum tarafına göre; yeni devletin egemenliğini sınırlandırması ve iki toplum arasındaki ayrışmayı perçinlemesi nedeniyle Garanti Antlaşması Kıbrıs Sorununun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Sorunun çözümü için Garanti Antlaşması mutlaka kaldırılmalıdır. Türk tarafına göre ise nüfus açısından daha küçük olan Kıbrıslı Türklerin siyasi, sosyal ve ekonomik haklarının korunmasını garanti altına alan bir devlet düzeni tesis edilmiştir. Devletin bu işleyiş düzeni bozulduğu takdirde, Rumlar; devletin yasama, yürütme ve yargı mekanizmalarındaki çoğunluklarını kullanarak, Türklerin haklarını ellerinden alacak düzenlemeleri hayata geçirecekler ve Türkleri, devletin egemenliğinin kaynağı olan siyasi eşitliğe sahip bir toplum konumundan, basit bir azınlık konumuna indirgeyeceklerdir. Bu nedenle Garanti Antlaşması Türk toplumunun bekası açısından hayati öneme sahip olup, mutlaka devam etmelidir. Bu çalışmanın amacı, tarafların pozisyonlarından bağımsız olarak, uluslararası (UA) garanti anlayışı çerçevesinde Kıbrıs Garanti Antlaşmasını analiz etmektir. Çalışmada önce “garanti” ve “garanti antlaşması” kavramları incelenecek, ardından tarihsel süreç çerisinde garanti güvenceleri ile garantilerin kapsam, biçim ve diğer özellikleri açıklanacaktır. Daha sonra UA garantilerin belirlenen özellikleri çerçevesinde Kıbrıs Garanti Antlaşması analiz edilecektir. Bu çalışmanın argümanı, Garanti Antlaşmasının UA garanti anlayışı ile uyumlu olduğu, “devletin işleyiş düzeni”nin garanti edilmesinin özel bir garanti nesnesi olduğu, ancak UA garanti antlaşmalarında bu tür özel garanti nesnelerinin de sık sık yer aldığı, bu yönüyle de Antlaşma’nın UA garanti anlayışına aykırı düşmediği hususudur.